MEZİD FİİLLER ARAPÇA III KONUSU (1)

SÜLASİ MEZİD FİİLLER VE ANLAM DEĞİŞİKLİKLERİ

1.   إفعال  İf’al Babı

Sülasi fiilin başına fethalı bir hemze getirilerek yapılır. أَفْعَلَ ـ يُفْعِلُ ـ إفْعَالٌ

Özellikleri:

a.    Lazım (geçişsiz) olan fiil, müteaddi (geçişli) olur. Fiil eğer müteaddi ise çift müteaddi (iki meful alan) fiil olur.قَرُبَ   (yaklaştı) ---  اَقْرَبَ  (yaklaştırdı)    رَكِبَ (bindi) ---- أَرْكَبَ  (bindirdi)

b.    Olmak, vücud bulmak, mübalağa, arz, zamanın gelmesi gibi anlamlar katar.

أَحْصَدَ الزَّرْعُ (ekini biçme zamanı geldi)

أَشْغَلْتُهُ (onunla gereğinden fazla meşgul oldum)

أباعَ العَبْدَ (Köleyi satmak için arz etti)

2.   تفعيل Tef’il Babı

Sülasi fiilin orta harfinin şeddelenmesiyle yapılır. فَعَّلَ ـ يُفَعِّلُ ـ تَفْعِيلٌ

Özellikleri:

a.    Lazım fiili müteaddi yapar. Müteaddi fiili iki meful alacak şekle getirir. (Çift müteaddi)

فَرِحَ (sevindi) ------- فَرَّحَ (sevindirdi) عَلِمَ (bildi) ------ عَلَّمَ (bildirdi/öğretti)

b.    Bir işin çok, aşırı veya şiddetli yapıldığını bildirir

ضَرَبَ (dövdü) ------------- ضَرَّبَ (çok dövdü)  مَزَقَ (yırttı) --------- مَزَّقَ(paramparça yaptı, parçaladı)

3.   مفاعلة Mufa’ale Babı

Sülasinin birinci harfiyle ikinci harfinin arasına bir elif eklenerek yapılır. فَاعَلَ ـ يُفَاعِلُ ـ مُفَاعَلَةٌ

Özellikleri:

a.    Müşareket (bir işte/eylemde ortaklık bildirir)

ضَرَبَ (vurdu) -------- ضارَبَ (vuruştu) كَتَبَ (yazdı) ----------كاتَبَ  (yazıştı)

b.    Bir işi yapmakta gayret ve devamlılık bildirir

طَلَبَ (istedi) -------- طالَبَ (devamlı istedi)  سَبَقَ ( geçti) ---------- سابَقَ (geçmeye çalıştı)

4.   إنفعال İnfi’al Babı

Sülasi fiilin başına kesralı elif ve sakin nun harfi getirilerek yapılır.إِنْفَعَلَ ـ يَنْفَعِلُ ـ إِنْفِعَالٌ

Özellikleri:

a.    Mutavaat (dönüşlülük) ifade eder.

كَسَرَ (kırdı) -------- إِنْكَسَرَ  (kırıldı)

b.    Lazım (geçişsiz)dır.

قَطَعَ (kesti) ----------- إنْقَطَعَ (kesildi)

5.   إفتعال İfti’al Babı

Fiilin başına kesrala elif, ikinci harfinden önce fethalı te getirilerek yapılır.

إِفْتَعَلَ ـ يَفْتَعِلُ ـ إِفْتِعَالٌ

Özellikleri:

a.    Mutavaat (dönüşlülük) ifade eder.

جَمَعَ (topladı) ---------- إجْتَمَعَ (toplandı)  نَشَرَ (yaydı) ------- إنْتَشَرَ (yayıldı)

b.    Failinin gayretini ifade eder.

جَهَدَ (çalıştı) -------- إجْتَهَدَ (çok çaba sarfetti, cehtetti)

c.    Müşareket (ortaklık) bildirir.

خَصَمَ (hasım oldu) --------- إخْتَصَمَ (münakaşa/kavga etti)

6.   إفعلال İf’ilal Babı

Fiilden önce kesralı elif getirilerek son harf şeddelenir.إِفْعَلَّ ـ يَفْعَلُّ ـ إفْعِلاَلٌ

Özellikleri:

a.    Renkle ifade edilen kusurları/değişimleri  gösterir.

أَصْفَرُ (sarı) --------- إصْفَرَّ (sarardı) أسْوَدُ (siyah) ---------  إسْوَدَّ(karardı, siyahlaştı)

b.    Bedensel kusurları/değişimleri  ifade etmekte kullanılır.

أحْدَبُ (kambur) --------- إحْدَبَّ (kamburlaştı)

c.    Bu babın meçhulü yoktur.

7.   تفعّل Tefa’ul Babı

Fiilin başına fethalı te getirilerek orta harfi şeddelenir.

تَفَعَّلَ ـ يَتَفَعَّلُ ـ تَفَعُّلٌ

Özellikleri:

a.    Tekellüf (zorla olmak/elde etmek) manası kazandırır.

كَبُرَ (büyük oldu) --------- تَكَبَّرَ (büyüklük tasladı, büyüklendi)

شَجَعَ  (cesur oldu) ----------- تَشَجَّعَ  (kahramanlık tasladı)

b.    Tef’il babından gelen bazı fiillerin geçişli olmasını sağlar.

كَسَّرَ (kırdı) ----------- تَكَسَّرَ (kırıldı)

8.   تفاعل Tefâ’ul Babı

Fiilin başına fethalı te getirilerek, ikinci harften önce elif eklenir.

تَفَاعَلَ ـ يَتَفَاعَلُ ـ تَفَاعُلٌ

Özellikleri:

a.    Müşareket (ortaklık) bildirir.

تَكَالَمَ ( karşılıklı konuştu) تَضَارَبَ (karşılıklı vuruştu/dövüştü)

b.    Bir işi yapar gibi görünmeyi, yahut kendinde olmayan birşeyi varmış gibi göstermeyi bildirir.

تَمَارَضَ (hastaymış gibi yaptı)

تَبَاكَى (yalancıktan ağladı)

تَنَاوَمَ (uyur gibi yaptı)

9.   إستفعال İstif’al Babı

Sülasi fiilin başına kesralı elif, sakin sin ve fethalı te getirilerek yapılır.

إسْتَفْعَلَ ـ يَسْتَفْعِلُ ـ إسْتِفْعَالٌ

Özellikleri:

a.    Talep / istek bildirir.

إسْتَأْذَنَ (izin istedi) إسْتَرْحَمَ (merhamet diledi)  إسْتَغْفَرَ (af diledi)

b.    Bulmak, öyle saymak manalarına gelir.

إسْتَحَلَّ (helal saydı)  إسْتَخَفَّ (hafif buldu)  إسْتَقْبَحَ (çirkin buldu)

c.    Değişikliği ifade eder.

حَجَر (taş) ----- إسْتَحْجَرَ (taşlaştı)

Arapça Dersleri Mezid Fiiller Tefaul Babı

 

5) TEFÂUL (تَفَاعُل)  BÂBI

Sülâsî fiilin başına bir تَ harfi ile fâel fiili ile aynel fiili arasına bir elif ilavesiyle yapılır.

Masdar	Muzâri	Mâzî
تَفَاعُلاً	يَتَفَاعَلُ	تَفَاعَلَ
تَبَاعُداً	يَتَبَاعَدُ	تَبَاعَدَ
uzaklaşmak	uzaklaşıyor	uzaklaştı

Gayesi: Bu bab iki veya daha çok kişiler arasındaki işbirliğini anlatır.

تَبَاعَدَ خَالِدٌ وَجَمَالٌ.	Halit ve Cemal uzaklaştı
تَصَالَحَ الْقَوْمُ.	Kavim (o topluluk) barıştı

تَفَاعُل  bâbından bazı fiiller yapmacığı bildirir.  Örnek:

مَرِضَ	hastalandı	تَمَارَضَ	yalancıktan hasta oldu (hasta gibi göründü)
مَاتَ	öldü	تَمَاوَتَ	ölü gibi göründü
جَهِلَ	cahil oldu	تَجَاهَلَ	cahil gibi göründü

تَفَاعُل   bâbı bazende üç harfli fiilin manasında şiddet ifade eder.  Örnek:

سَقَطَ

düştü

تَسَاقَطَ

şiddetle düştü

(تَفَاعُل) bâbının Mâzî Çekimi:

تَبَاعَدُوا	تَبَاعَداَ		تَبَاعَدَ		uzaklaştı
تَبَاعَدْنَ	تَبَاعَدَتَا		تَبَاعَدَتْ
			تَبَاعَدْتَ...
Mâzî Meçhûl Çekimi
تُبُوعِدُوا		تُبُوعِداَ		تُبُوعِدَ		uzaklaşıldı
تُبُوعِدْنَ		تُبُوعِدَتَا		تُبُوعِدَتْ
		...		تُبُوعِدْتَ

Görüldüğü gibi mâzî meçhûl yapılışta kaide: Başa eklenen تَ harfi ile fael fiil ötre yapılır, araya ilave edilen elif (ا) harfi vâv (و) harfine çevrilir ve sondan ikinci harf esre okunur.

  

Muzâri Çekimi
يَتَبَاعَدُونَ	يَتَبَاعَدَانِ	يَتَبَاعَدُ	uzaklaşıyor
يَتَبَاعَدْنَ	تَتَبَاعَدَانِ	تَتَبَاعَدُ
		تَتَبَاعَدُ...
Muzâri Meçhûl Çekimi
يُتَبَاعَدُونَ	يُتَبَاعَدَانِ	يُتَبَاعَدُ	uzaklaşılıyor
يُتَبَاعَدْنَ	تُتَبَاعَدَانِ	تُتَبَاعَدُ
	...	تُتَبَاعَدُ

Bu bâbın meçhûlleri az kullanılır.

	Emr-i Hâzırı
تَبَاعَدُوا		تَبَاعَدَا	تَبَاعَدْ	uzaklaş	Muhâtab
تَبَاعَدْنَ		تَبَاعَدَا	تَبَاعَدِي		Muhâtaba

İsm-i Fâili  مُتَبَاعِدٌ  uzaklaşan       İsm-i Mef’ûlمُتَبَاعَدٌ   uzaklaşılan

Nâkıs Tefâaul’un Çekimi:    تَناَسَى (unutmuş gibi göründü)

Mâzî	تَناَسَى	İsm-i Fâil	مُتَناَسٍ
Muzâri	يَتَناَسَى	İsm-i Mef’ûl	مُتَناَسىً
Emir	تَناَسَ	Masdar	تَناَسٍ

Cümle Örnekleri:

1- اِشْتَرَى الرَّجُلُ دُكاَّنَيْنِ مُتَجاَوِرَيْنِ – إِنْ تَتَواَضَعْ يَحْتَرِمْكَ الناَّسُ.

2- مَتَى يَنْظُرِ الْمَرْءُ إِلَى الْحَياَةِ بِتَفاَؤُلٍ يَنْجَحْ فِي التَّغَلُّبِ عَلَى مَتاَعِبِهاَ.

3- أَيْنَماَ تُصاَدِفْ مِنْ فَشَلٍ تَدْرُسْ أَسْباَبَهُ – ماَ تُقاَبِلْ مِنْ مَواَقِفِ الْحَياَةِ يُكْسِبْكَ الْخِبْرَةَ.

4- تَقاَبَلَ الْفَرِيقاَنِ – ماَ أَحْسَنَ أَنْ يَتَعاَوَنَ الْمُسْلِمُونَ – ماَ أَحْسَنَ تَعاَوُنَ الْمُسْلِمِينَ.

5- اَلضُّيُوفُ يَتَناَوَلُونَ الطَّعاَمَ فِي الْمَطْعَمِ فَلاَ تَتَناَوَلاَهُ فِي غُرْفَتِكُماَ.

6- تَباَدَلَ الْفَرِيقاَنِ الْأَماَكِنَ – أَ كُنْتَ تُرِيدُ أَنْ تَتَناَوَلَ الطَّعاَمَ ؟ لاَ ، لَمْ أَكُنْ أُرِيدُ تَناَوُلَهُ.

Tercüme:

1- Adam birbirine komşu iki dükkan satın aldı. Mütevazi olursan insanlar sana hürmet eder.

2- Kişi ne zaman hayata iyimserlikle bakarsa yorgunluklara galib gelmede başarılı olur.

3- Her nerede başarısızlıkla karşılaşırsan sebeblerini incele. Hayat şartlarından neyle karşılaşırsan sana tecrübe kazandırır.

4- İki takım karşılaştı. Müslümanların birbirleriyle yardımlaşması ne kadar güzel. (Aynı mana masdarla kurulmuş).

5- Misafirler lokantada yemek yiyor, ikiniz odanızda yemeyin.

6- İki takım yerleri değişti. Yemek yemek istiyor muydun? Hayır yemek istemiyordum.

TEFÂUL BÂBI İLE İLGİLİ AYETLER

1- وَالْعَصْرِ ¯ إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ ¯ إِلاَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ .

(103/ASR, 1, 2, 3). Asra yemin ederim ki, insan gerçekten ziyan içindedir. Bundan ancak iman edip iyi ameller işleyenler, birbirlerine hakkı tavsiye edenler ve sabrı tavsiye edenler müstesnadır.

asır, yüzyıl, ikindi vakti, zaman, devir			اَلْعَصْرُ
birbirine tavsiye etmek	َتَوَاصَى يَتَواَصَى	iyi işler	اَلصَّالِحَاتُ

2- تَعْرِفُ فِي وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعِيمِ ¯ يُسْقَوْنَ مِنْ رَحِيقٍ مَخْتُومٍ ¯ خِتَامُهُ مِسْكٌ وَفِي ذَلِكَ فَلْيَتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ .

(83/MUTAFFİFİN 24, 25, 26). (Cennette) Onların yüzünde nimetlerin sevincini görürsün. Kendilerine mühürlü hâlis bir içki içirilir. Onun içiminin sonunda misk kokusu vardır. İşte yarışanlar ancak onda yarışsınlar.

içmek	سَقَى يَسْقِي سَقْياً	sevinç, parlaklık, neşe		نَضْرَةٌ
yarışmak, müsabaka yapmak	تَناَفَسَ يَتَناَفَسُ تَناَفُساً		güzel koku	مِسْكٌ
yarışanlar, müsabaka yapanlar	اَلْمُتَنَافِسُونَ		en iyi şarap (içecek)	اَلرَّحِيقُ
onun sonu (onun son içimi, son yudumu misk kokusu verir mealinde)				خِتَامُهُ
üzeri mühürlenmiş manasında olup onlardan başka hiçbir kimsenin mührünü açamaması demektir.				مَخْتُومٌ

3- وَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ يَتَسَاءَلُونَ .

(37/SAFFAT, 27). (İşte bu duruma düştükleri vakit) onlardan bir kısmı diğerlerine yönelir,  birbirlerini sorumlu tutmaya çalışırlar.

yöneldi, geldi	أَقْبَلَ يُقْبِلُ إِقْباَلاً
birbirlerine sordu, soruşturdu, sorumlu tutmaya çalıştı	تَساَءَلَ يَتَسَاءَلُ تَساَءُلاً

4- يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ .

(49/HUCURÂT, 13). Ey insanlar! Doğrusu biz sizi bir erkekle bir dişiden yarattık. Ve birbirinizle tanışmanız için sizi kavimlere ve kabilelere ayırdık. Muhakkak ki Allah yanında en değerli olanınız, O'ndan en çok korkanınızdır. Şüphesiz Allah bilendir, her şeyden haberdardır.

ذَكَرٌ ج ذُكُورٌ	erkek	أُنْثَى ج  إِناَثٌ	kadın	أَكْرَمَ	en değerli
شَعْبٌ ج شُعُوبٌ	millet	قَبِيلَةٌ ج قَبَائِلَ	kabile	تَعاَرَفَ يَتَعاَرَفُ	tanışmak
لِتَعَارَفُوا	tanışmanız için (aslı لِتَتَعَارَفُوا )

5- إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي مَقَامٍ أَمِينٍ ¯ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ ¯ يَلْبَسُونَ مِنْ سُنْدُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُتَقَابِلِينَ.

(44/DUHAN, 51, 52, 53). Müttakîler ise hakikaten emin (güvenilir) bir makamda, cennetlerde ve pınar başlarındadırlar. İnce ipekten ve parlak atlastan giyerek karşılıklı otururlar.

kalın ipek, atlas		اَلْإِِسْتَبْرَقُ	ince ve halis dokunmuş ipek		اَلسُّنْدُسُ
				karşılıklı, karşı karşıya	اَلْمُتَقَابِلُ

Arapça Dersleri Mezid Fiillerden İnfial Babı

 

B) SÜLÂSÎ MÜCERREDE İKİ HARF İLAVESİYLE KURULAN MEZÎD FİİLLER

Sülâsî mücerrede iki harf ilavesiyle kurulan 5 harfli fiiller 5 ayrı şekilde gelir:

اِنْفِعَالاً	يَنْفَعِلُ	اِنْفَعَلَ
اِنْكِسَاراً	يَنْكَسِرُ	اِنْكَسَرَ
kırılmak	kırılıyor	kırıldı
اِفْتِعاَلاً	يَفْتَعِلُ	اِفْتَعَلَ
اجْتِمَاعاً	يَجْتَمِعُ	اِجْتَمَعَ
toplanmak	toplanıyor	toplandı
اِفْعِلاَلاً	يَفْعَلُّ	اِفْعَلَّ
اِحْمِرَاراً	يَحْمَرُّ	اِحْمَرَّ
kızarmak	kızarıyor	kızardı
تَفَعُّلاً	يَتَفَعَّلُ	تَفَعَّلَ
تَعَلُّماً	يَتَعَلَّمُ	تَعَلَّمَ
öğrenmek	öğreniyor	öğrendi
تَفَاعُلاً	يَتَفَاعَلُ	تَفَاعَلَ
تَبَاعُداً	يَتَبَاعَدُ	تَبَاعَدَ
uzaklaşmak	uzaklaşıyor	uzaklaştı

Bunların sırasıyla çekimleri ve örnekleri şöyledir:

1) İNFİÂL (اِنْفِعَالٌ) BÂBI

Sülâsi mücerredin başına إنْ harflerinin eklenmesiyle yapılır. Şekil olarak malûm, anlam olarak meçhûldür.

Masdar	Muzâri	Mâzî
اِنْفِعَالاً	يَنْفَعِلُ	اِنْفَعَلَ
اِنْكِسَاراً	يَنْكَسِرُ	اِنْكَسَرَ
kırılmak	kırılıyor	kırıldı

Gayesi: Bu fiilin kuruluşu mutâvaat içindir. Mutâvaat; müteaddî fiilin mef’ûl üzerinde meydana getirdiği tesiri kabullenmesidir. Genellikle bu ölçüde gelen fiiller lâzım olur ve dâima hissî yani maddî bir oluşu ifade eder. Örnek:

كَسَرْتُ الزُّجاَجَ فَانْكَسَرَ.	Camı kırdım o da kırıldı.
قَطَّعْتُ الْحَبْلَ فَانْقَطَعَ.	İpi parça parça kestim o da kesildi.

اِنْفِعَالٌ  bâbından örnekler:

كَسَرَ

kırdı

أَكْسَرَ

kırdırdı

اِنْكَسَرَ

kırıldı

فَتَحَ

açtı

اَفْتَحَ

açtırdı

اِنْفَتَحَ

açıldı

غَلِقَ

kapadı

أَغْلَقَ

kapattı

اِنْغَلَقَ

kapandı

Mâzî Çekimi

اِنْكَسَرُوا

اِنْكَسَرَا

اِنْكَسَرَ

kırıldı

Gâib

اِنْكَسَرْنَ

اِنْكَسَرَتَا

اِنْكَسَرَتْ

Gâibe

...

اِنْكَسَرْتَ

Muhâtab

Muzâri Çekimi

يَنْكَسِرُونَ

يَنْكَسِرَانِ

يَنْكَسِرُ

kırılır

Gâib

يَنْكَسِرْنَ

تَنْكَسِرَانِ

تَنْكَسِرُ

Gâibe

...

تَنْكَسِرُ

Muhâtab

اِنْفِعَالٌ  bâbının kendisi meçhûl mana verdiği için mâzî ve muzâri meçhûlu yoktur.

Emr-i Hâzırı: يَنْكَسِرُ   kırılır               اِنْكَسِرْ kırıl                

اِنْكَسِرُوا	اِنْكَسِرَا	اِنْكَسِرْ	kırıl
اِنْكَسِرْنَ	اِنْكَسِرَا	اِنْكَسِرِي

İsm-i Fâili:     يَنْكَسِرُ dan     مُنْكَسِرٌ kırılan

İsm-i mef’ûlü kullanılmaz.

*Bu kalıptaki fiillerin ilk harfi hemze-i vasıl olduğundan geçiş halinde okunmaz.

وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ.	Ve ay yarıldı
كُسِرَ الْقَلَمُ. (kalem kırıldı)	اِنْكَسَرَ الْقَلَمُ. (kalem kırıldı)

Yukarıdaki iki cümle arasındaki fark: Sülâsî meçhûlde söyleyenin zihninde işin ne ile nasıl ve kim tarafından yapıldığı mevcuttur. İnfial bâbında ise bunlar dikkate alınmaz, önemli olan meydana gelen iştir.

	Muzaaf Fiillerin İnfial Kalıbı:			Nâkıs İnfiâl Kalıbının Çekimi:
Mâzî		اِنْشَقَّ   yarıldı	Mâzî		اِنْبَغَى  yakıştı, uydu
Muzâri		يَنْشَقُّ	Muzâri		يَنْبَغِي
Mansûb H.		يَنْشَقَّ	Emir		اِنْبَغِ
Meczûm H.		يَنْشَقَّ - يَنْشَقِّ - يَنْشَقِقْ	İsm-i Fâil		مُنْبَغٍ
İsm-i Fâil		مُنْشَقٌّ	İsm-i Mef’ûl		مُنْبَغىً
İsm-i Mef’ûl		مُنْشَقٌّ	Masdar		اِنْبِغاَءً
Masdar		اِنْشِقاَقٌ

2) İFTİÂL (اِفْتِعَالٌ) BÂBI

Üçlü fiilin başına bir hemze, fa'sı ile ayn'ı arasına bir  ت   ilavesiyle mâzîsi beş harf halinde gelir:

Masdar	Muzâri	Mâzî
إفْتِعاَلاً	يَفْتَعِلُ	إفْتَعَلَ
إِجْتِمَاعاً	يَجْتَمِعُ	إجْتَمَعَ
toplanmak	toplanıyor	toplandı

Gayesi: a) إفْتِعَالٌ   bâbı da اِنْفِعَالٌ bâbı gibi mutavaat için kullanılır.

عَزَلْتُهُ فَاعْتَزَلَ.

Onu azlettim, o da azledildi.

b) Gayret, istek, arzu ve işdeşlik ifade eder:

اِجْتَهَدَ عَلِيٌّ فِي دَرْسِهِ.	Ali dersinde gayret gösterdi.
خاَلِدٌ اكْتَسَبَ رِزْقَهُ.	Halit rızkını kazanmak istedi.
اِخْتَصَمَ خاَلِدٌ وَ عُمَرُ.	Halid ve Ömer tartıştılar.

إفْتِعَالٌ    bâbından örnekler:

جَمَعَ	topladı		أجْمَعَ			toplattı	اِجْتَمَعَ		toplandı
فَرَقَ	ayırdı		أَفْرَقَ			ayırttı	اِفْتَرَقَ		ayrıldı
فَرَشَ	serdi		أَفْرَشَ			serdirdi	اِفْتَرَشَ		serildi
				Mâzî Çekimi
اِجْتَمَعُوا		اِجْتَمَعَا				اِجْتَمَعَ		Gâib
اِجْتَمَعْنَ		اِجْتَمَعَتَا				اِجْتَمَعَتْ		Gâibe
					اِجْتَمَعْتَ...			Muhâtab

Mâzî meçhûlde kaide; eklenen harflerin ötre, sondan ikinci harfin esre okunmasıdır.

Muzâri meçhûlde kaide, diğer fiillerde olduğu gibi muzâri harfin ötre, sondan ikinci harfin üstün okunmasıdır.

		Mâzî Meçhûl
اُجْتُمِعُوا	اُجْتُمِعَا		اُجْتُمِعَ	toplandı
اُجْتُمِعْنَ	اُجْتُمِعَتَا		اُجْتُمِعَتْ
			اُجْتُمِعْتَ...
		Muzâri Meçhûl
يُجْتَمَعوُنَ	يُجْتَمَعَانِ		يُجْتَمَعُ	toplanılır
يُجْتَمَعْنَ	تُجْتَمَعَانِ		تُجْتَمَعُ
	...		تُجْتَمَعُ

Emr-i Hâzır:   يَجْتَمِعُ  dan                  اِجْتَمِعْ  toplan

اِجْتَمِعُوا	اِجْتَمِعَا	اِجْتَمِعْ	Muhâtab
اِجْتَمِعْنَ	اِجْتَمِعَا	اِجْتَمِعيِ	Muhâtaba

İsm-i Fâil:                   يَجْتَمِعُ dan         مُجْتَمِعٌtoplanan

İsm-i Mef’ûl:             مُجْتَمَعٌ  toplanılan

İftial Bâbındaki Harf Değişmeleri:

a) Sülasî kök harflerinden biri تَ olan fiiller bu baba girince kalıbın تَ siyle birleşerek şeddelenir.

تَبَعَ    يَتْبَعُ       (اِتَّبَعَ)  uydu, tabi oldu

b) Sülâsîde ilk harfi و ي ve ث olanlarda da bu harfler () kalbedilir ve idgam olunur;

وَحَدَ   يَحِدُ     (اِتَّحَدَ) birleşti, bir oldu

يَسُرَ  يَيْسُرُ    (اِتَّسَرَ)  kolay oldu     

ثَغَرَ       اِتَّغَرَ  çocuğun dişleri bitti

c) Sülâsîde ilk harfi ط ظ veya د ise bu harfler şeddelenir;

طَلَعَ   يَطْلُعُ      (اِطَّلَعَ)   müttali oldu, farkına vardı

دَعاَ   يَدْعُو      (اِدَّعَى)  iddia etti

ظَلَمَ    يَظْلِمُ     (اِظَّلَمَ ) zulme katlandı

d) Sülâsîde ilk harfi ذ ise genellikle şeddeli دّ yazılır

      ذَكَرَ يَذْكُرُ (اِدَّكَرَ) hatırladı

e) Sülâsîde ilk harf ص veya ض ise kalıbın ت harfi ط harfine dönüşür;

صَحَبَ  يَصْحَبُ   (اِصْطَحَبَ) arkadaş oldu

ضَرَّ   يَضُرُّ    (اِضْطَرَّ)  mecbur kaldı

f) Sülâsî ilk harf ز ise ت harfi د harfine dönüşür;

   زَهَرَ  يَزْهَرُ (اِزْدَهَرَ)  çiçek açtı

g)Sülâsî ilk harfi hemze olan fiiller birkaç istisnâ dışında genellikle hemzelerini muhafaza ederler;

أَمَرَ     يَأْمُرُ    (اِئْتَمَرَ)  toplandı, kongre oldu

أَخَذَ   يَأْخَذُ    (اِتَّخَذَ)  edindi

Nâkıs İftiâl Kalıbının Çekimi:		Ecvef İftiâl Bâbının Çekimi:
Mâzî	اِبْتَغَى   aradı, arzu etti	Mâzî	اِخْتاَرَ  seçti
Muzâri	يَبْتَغِي	Muzâri	يَخْتاَرُ
Emir	اِبْتَغِ	Emir	اِخْتَرْ
İsm-i Fâil	مُبْتَغٍ	İsm-i Fâil	مُخْتاَرٌ
İsm-i Mef’ûl	مُبْتَغىً	İsm-i Mef’ûl	مُخْتاَرٌ
Masdar	اِبْتِغاَءً	Masdar	اِخْتِياَرٌ
Mansûb H.	يَبْتَغِىَ
Meczûm H.	يَبْتَغِ

  

Cümle Örnekleri:

(Bazı babların az kullanılmasına karşılık iftiâl bâbı çok kullanılanlardan biridir. Bu nedenle örnekleri de fazla verilecektir. Birkaç kere cümleleri okuyup sonrasında Türkçe’sine bakarak Arapça’larını söylemeye çalışınız.

1- يَجْتَمِعُ أَفْراَدُ الْأُسْرَةِ جَمِيعاً حَوْلَ الْماَئِدَةِ عَلَى الْإِفْطاَرِ فِي رَمَضاَنَ - يَنْتَظِرُ الْمُسْلِمُونَ شَهْرَ رَمَضاَنَ لِأَنَّهُ شَهْرُ الصَّوْمِ وَالْعِباَدَةِ وَالتَّراَحُمِ[2] .

2- ذَهَبَتْ عاَئِشَةُ إِلَى غُرْفَتِهاَ ، خَلَعَتْ[3] مَلاَبِسَ الْمَدْرَسَةِ وَارْتَدَتْ[4] مَلاَبِسَ الْبَيْتِ ثُمَّ دَخَلَتِ الْمَطْبَخَ وَ أَعَدَّتْ طَعاَمَ الْغَداَءِ وَ وَضَعَتِ الْغَداَءَ عَلَى الْماَئِدَةِ وَ ناَدَتْ : " اَلْغَداَءُ جاَهِزٌ عَلَى الْماَئِدَةِ. " حَضَرَ واَلِدُ عاَئِشَةَ وَ أَخوُهاَ الْكَبيِرُ وَ أُخْتُهاَ الصَّغيِرَةُ ، ثُمَّ تَناَوَلوُا الْغَداَءَ وَ شَكَروُا عاَئِشَةَ .

3- يَرْتَدِي مُحَمَّدٌ مَلاَبِسَ الْمَدْرَسَةِ – يَنْتَبِهُ[5] التِّلْمِيذُ إِلَى الدَّرْسِ جَيِّداً - لَماَّ انْتَهَتِ[6] الْحِصَّةُ خَرَجَتِ الْمُعَلِّمَةُ – اِلْتَهَمَ الرَّجُلُ الطَّعاَمَ (أَكَلَ سَرِيعاً) -  اِلْتَهَمَ مَحْمُودٌ الْكِتاَبَ (قَرَأَ سَرِيعاً).

4- هَلْ بَدَأَ الْاِجْتِماَعُ الْأُسْبُوعِيُّ ؟ يَجْتَمِعُ  اَلْمُدَرِّبُونَ بِاللاَّعِبِينَ - اَلْمُدَرِّبُونَ مُجْتَمِعُونَ بِاللاَّعِبِينَ – اِشْتَرَى الْأَبُ حِذاَءَيْنِ لِاِبْنِهِ – يَحْتَرِمُ الْمُجْتَمَعُ الْمَرْأَةَ الْعاَمِلَةَ.

5- هَلْ اشْتَرَى واَلِدُكَ الْعِماَرَةَ ؟ لاَ، لَمْ يَشْتَرِ الْعِماَرَةَ – هَلْ انْتَهَتِ الْحِصَصُ ؟ لاَ ، لَمْ تَنْتَهِ الْحِصَصُ – هَلَ ارْتَدَيْتَ مَلاَبِسَ الْمَدْرَسَةِ ؟ لاَ ، لَمْ اَرْتَدِ مَلاَبِسَ الْمَدْرَسَةِ.

6- تَتَّجِهُ السَّياَّرَةُ الْآنَ نَحْوَ الْمَدْرَسَةِ – ماَ الْمَكاَنُ الَّذِي يَتَّجِهُ[7] إِلَيْهِ الْمُسْلِمُونَ عِنْدَ الصَّلاَةِ؟ اَلْمَكاَنُ الَّذِي يَتَّجِهُ إِلَيْهِ الْمُسْلِمُونَ عِنْدَ الصَّلاَةِ  هُوَ الْمَسْجِدُ الْحَراَمُ .

7- ياَ حَسَنُ! اِحْتَرِمْ[8] واَلِدَكَ -  كُنْ مُبْتَسِماً داَئِماً -لِماَذاَ يَجِبُ عَلَى الْآباَءِ أَنْ يُعْطُوا أَوْلاَدَهُمْ مَصْرُوفاً لِلْجَيْبِ ؟ يَجِبُ عَلَى الْآباَءِ أَنْ يُعْطُوا أَوْلاَدَهُمْ مَصْرُوفاً لِلْجَيْبِ ليَشْتَرُوا  ماَ يُحِبُّونَ.

8- اِنْتَظَرَتِ الْمُدِيرَةُ الْمُدَرِّساَتِ – اُنْتُظِرَتِ الْمُدَرِّساَتُ –  أَحْتاَجُ إِلَى دَراَّجَةٍ  . حَسَناً ، سَأَشْتَريِ لَكَ دَراَّجَةً جَميِلَةً لِأَنَّ الْمَدْرَسَةَ بَعيِدَةٌ[9] عَنِ الْبَيْتِ . بيْتُهُ قَريِبٌ[10] مِنَ الْمَدْرَسَةِ.

9- هُماَ رَجُلاَنِ مُحْتَرَماَنِ – أَيُّهُماَ أَكْثَرُ اجْتِهاَداً ، فاَطِمَةُ أَمْ عاَئِشَةُ ؟ فاَطِمَةُ أَكْثَرُ اجْتِهاَداً مِنْ عاَئِشَةَ – أَيُّهُماَ أَكْثَرُ ارْتِفاَعاً ؟ اَلْمَنْزِلُ أَمِ الْعِماَرَةُ ؟ اَلْعِماَرَةُ اَكْثَرُ ارْتِفاَعاً مِنَ الْمَنْزِلِ.

10- اِفْتَتَحَ[11] وَزِيرُ التَّرْبِيَةِ مَعْرِضَ الْكِتاَبِ – كاَنَتْ بُخاَرَى مُلْتَقَى[12] الْعُلَماَءِ وَ الْأُدَباَءِ – اِجْتَهِدْ فِي دِراَسَتِكَ ياَ وَلَدِي – اِنْتَهَتْ حَياَتُهُ بِمَأْساَةٍ .

11- ياَ عُمَرُ ! اِغْتَسِلْ لِصَلاَةِ الْجُمْعَةِ – يَحْتاَجُ أَحْمَدُ لِلْأَجْرِ – أَحْمَدُ مُحْتاَجٌ لِلأْجْرِ – اِعْتَمَدَ أَحْمَدُ عَلَى عَبْدِ اللَّهِ  -  أَحْمَدُ مُعْتَمِدٌ عَلَى عَبْدِ اللَّهِ .

12- اِصْطَدَمَتِ الْحاَفِلَةُ بِالْمَنْزِلِ – يَشْتَدُّ حِرْصُ الطاَّلِباَتِ عَلَى النِّظاَمِ – أُحِبُّ مَنْ يَعْتَمِدُ عَلَى نَفْسِهِ – مَتَى تَجْتَهِدْ فِي دُرُوسِكَ تَنْجَحْ – ماَ تَدَّخِرْ مِنْ ماَلٍ يَنْفَعْكَ عِنْدَ الْحاَجَةِ.

13- يَجِبُ عَلَيْناَ أَنْ نَدْرُسَ سِيرَةَ الرَّسُولِ لِأَنَّهُ خَيْرُ مَثَلٍ يُقْتَدَي بِهِ بَيْنَ الناَّسِ- اَلْاِسْتِماَعُ  إِلَى الْبَراَمَجِ[13] الْإِذاَعِيَّةِ لاَ يَقِلُّ فاَئِدَةً عَماَّ يُقْرَأُ فِي الصُّحُفِ الْيَوْمِيَّةِ - اِتَّقاَنِيَ اللَّهُ.

14- اِقْتَرَبَ الْمَساَءُ – اِنْتَهَى الدَّرْسُ فِي الْواَحِدَةِ – اِجْتَهِدْ فِي الْأَمْرِ – يَجِبُ عَلَى الْمُسْلِمِينَ الْاِهْتِماَمُ[14] بِالْعُلُومِ الدِّينِيَّةِ وَ الْعُلُومُ الدُّنْيَوِيَّةِ – شَدَّتِ الْبَناَتُ الْحَبْلَ -  اِشْتَدَّ الْبَرْدُ - اِلْتَحَقَ الطاَّلِبُ بِالْجاَمِعَةِ.

15- اِعْتَمَدَ الرَّجُلُ عَلَى اللَّهِ - يَخْتَبِرُ[15] الْأُسْتاَذُ تَلاَمِيذَهُ فِي نِهاَيَةِ كُلِّ أُسْبُوعٍ لِيَعْرِفَ مُسْتَواَهُمْ – أَنْتَظِرُ خَبَراً مِنْ أُسْرَتِي - اِبْتَسَمَتْ فاَطِمَةُ عِنْدَماَ شاَهَدَتْ واَلِدَهاَ .

16- ماَ أَقْبَحَ أَنْ تَنْتَظِرَ فِي هَذاَ الْمَكاَنِ - ماَ أَقْبَحَ اِنْتِظاَرَكَ فِي هَذاَ الْمَكاَنِ- ماَ أَسْرَعَ أَنْ يَنْتَشِرَ الْإِسْلاَمُ - ماَ أَسْرَعَ اِنْتِشاَرَ الْإِسْلاَمِ – ماَ أَنْفَعَ أَنْ تَسْتَذْكِرَ الدُّرُوسَ فِي الصَّباَحِ - ماَ أَنْفَعَ اسْتِذْكاَرَكَ الدُّرُوسَ فِي الصَّباَحِ.

17- اَلْمُسْلِمُونَ يَعْتَرِفُونَ[16] بِكُلِّ الْأَدْياَنِ السَّماَوِيَّةِ - اَلْمُسْلِمُونَ  مُعْتَرِفُونَ بِكُلِّ الْأَدْياَنِ السَّماَوِيَّةِ – اَلْمُسْلِمُونَ مُنْتَصِرُونَ عَلَى أَعْداَئِهِمْ – اَلطاَّلِباَنِ مُنْتَظِراَنِ فِي الْمَكْتَبَةِ .

18- عِنْدَماَ رَجَعَ الْأَبُ إِلَى بَيْتِهِ جَلَسَ لِيَسْتَرِيحَ ثُمَّ تاَهَ[17] فِي زِحاَمِ الْأَفْكاَرِ– أَقْبَلَتِ الْمُدَرِّسَتاَنِ لِلْاِجْتِماَعِ بِالْمُدِيرَةِ - أَقْبَلَتِ الْمُدَرِّسَتاَنِ لِتَجْتَمِعاَ بِالْمُدِيرَةِ .

19- اِلْتَحَقَ الطُّلاَّبُ بِالْمَدْرَسَةِ لِدِراَسَةِ اللُّغَةِ الْعَرَبِيَّةِ - اِلْتَحَقَ الطُّلاَّبُ بِالْمَدْرَسَةِ كَيْ يَدْرُسُوا اللُّغَةَ الْعَرَبِيَّةَ – اِتَّخِذْ لِنَفْسِكَ مَثَلاً أَعْلَى – اِبْتَسِمْ لِلْحَياَةِ – هِيَ لاَ تَهْتَمُّ بِجَمْعِ الْماَلِ وَ أَنْتِ أَيْضاً لاَ تَهْتَمِّينَ بِجَمْعِهِ.

20- يَخْتاَرُهُمْ قاَئِدُ الْجَيْشِ فِي كُلِّ مَعْرَكَةٍ - لاَ يَخْرُجُ قاَئِدُ الْجَيْشِ إِلَى مَعْرَكَةٍ دُونَ اِخْتِياَرِهِمْ – اِنْتَظِرْ خاَرِجَ الْقاَعَةِ.

Tercüme:

1- Aile fertleri hep beraber Ramazan’da sofranın etrafında iftara toplanır. Müslümanlar karşılıklı merhamet, ibadet ve oruç ayı olduğu için Ramazan ayını beklerler.

2- Aişe odasına gitti, okul elbiselerini çıkardı ve ev elbiselerini giydi sonra mutfağa girdi ve öğle yemeği hazırladı. Öğle yemeğini masanın üzerine koydu ve “Yemek sofrada hazır!” diye seslendi. Aişe’nin babası, abisi, küçük kızkardeşi geldi. Sonra öğle yemeğini yediler ve Aişe’ye teşekkür ettiler.

3- Muhammed okul elbiselerini giyer. Öğrenci derse iyice dikkat eder. Ders bitince öğretmen çıktı. Adam yemeği yuttu (Çabuk yedi). Mahmud kitabı yuttu (çabucak okudu).

4- Haftalık toplantı başladı mı? Antrenörler oyuncularla toplanır. (Aynı manada ism-i fâil) Baba oğlu için iki ayakkabı satın aldı. Toplum çalışan kadına saygı duyar.

5- Baban apartmanı satın aldı mı? Hayır, apartmanı satın almadı. Dersler bitti mi? Hayır, dersler bitmedi. Okul elbiselerini giydin mi? Hayır, okul elbiselerini giymedim.

 6- Araba şu anda okula doğru yöneliyor. Müslümanların namaz esnasında yöneldikleri mekan nedir? Müslümanların namaz esnasında yöneldikleri mekan Mescid-i Haram’dır.

7- Yâ Hasan! Babana saygı göster. Daima gülümse. Babaların niçin çocuklarına cep harçlığı vermesi gerekir? İstedikleri şeyleri satın almaları için babaların çocuklarına cep harçlığı vermesi gerekir.

8- Müdür öğretmenleri bekledi. Öğretmenler beklendi. Bir bisiklete ihtiyacım var. Güzel, sana bir bisiklet satın alacağım. Çünkü okul eve uzak. Onun evi okula yakındır.

9- O ikisi saygıdeğer adamlardır. O ikisinin hangisi daha çalışkandır, Fâtıma mı, yoksa Aişe mi? Fâtıma Aişe’den daha çalışkandır. İkisinin hangisi daha yüksektir, ev mi yoksa apartman mı? Apartman evden daha yüksektir.

10- Eğitim bakanlığı kitap sergisi açtı. Buhâra âlim ve edebiyatçıların toplanma yeridir. Derslerine çalış ey oğlum! Onun hayatı trajediyle bitti.

11- Ey Ömer! Cuma namazı için yıkan (guslet). Ahmed’in ecre ihtiyacı var. Ahmet ecre muhtaçtır. Ahmed Abdullah’a güvendi. Ahmed Abdullah’a güvenmektedir.

12- Otobüs eve çarptı. Kız öğrencilerin temizliğe hırsı arttı. Kendine güvenen kimseyi severim. Ne zaman derslerine çalışırsan başarırsın. Ne mal biriktirirsen ihtiyaç anında sana faydası olur.

13- Hepimizin Peygamber’in yaşantısını tahsil etmemiz gerekir çünkü O, insanlar arasında kendisine uyulacak en hayırlı misâldir. Radyo programını dinlemek günlük gazetelerde okunanlardan daha az faydalı değildir. Allah beni korudu.

14- Akşam yaklaştı. Ders 1.00’de bitti. Mesele  (iş) hakkında çalış. Müslümanların dînî ve dünyevî ilimlere önem vermeleri gerekir. Kızlar ipi çekti. Soğuk şiddetlendi. Öğrenci üniversiteye kaydoldu.

15- Adam Allah’a güvendi. Hoca her hafta sonunda seviyelerini öğrenmek için öğrencilerini imtihan ediyor. Ailemden bir haber bekliyorum. Fâtıma babasını görünce gülümsedi.

16- Bu mekanda beklemen ne çirkin! (Aynı manada masdar olarak). İslâm’ın yayılması ne kadar çabuk. (Aynı manada). Sabahleyin dersleri müzâkere etmen ne kadar faydalı. (Aynı mana)

17- Müslümanlar bütün semâvî dinleri itiraf ediyorlar (kabul ediyorlar). (Aynı manada ism-i fâil olarak). Müslümanlar düşmanlarına galib geliyorlar. İki öğrenci kütüphanede bekliyor.

18- Baba evine döndüğü zaman dinlenmek için oturdu sonra kalabalık düşüncelere daldı. İki öğretmen müdürle toplantı için geldi. (Aynı mana muzâri fiil olarak).

19- Arap Dili eğitimi için öğrenciler okula kaydoldu. Arap Dili tahsil etmek için öğrenciler okula kaydoldu. Kendin için en yüce örneği edin. Hayata gülümse. O mal toplamaya önem vermez. Sen de onu toplamaya önem vermezsin.

20- Ordu komutanı her savaşta onları seçer. Ordu komutanı onları seçmeksizin (seçmeden) hiçbir savaşa çıkmaz. Salonun dışında bekle.

Not: Her istediğimiz fiili bu kalıblara sokup sonra da istediğimiz manayı veremeyiz. İşitmek ya da sözlükten bakmak suretiyle gerçek anlamını bilebiliriz.

¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

İNFİAL VE İFTİAL BÂBI İLE İLGİLİ AYETLER

1- فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ ...

(3/ÂL-İ İMRÂN, 159). O vakit Allah'tan bir rahmet ile onlara yumuşak davrandın! Şayet sen kaba, katı yürekli olsaydın, hiç şüphesiz, etrafından dağılıp giderlerdi. Şu halde onları affet;[18] ...

2- يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلاً سَدِيدًا .

(33/AHZÂB, 70). Ey iman edenler! Allah'tan korkun ve doğru söz söyleyin.

korkmak, korunmak (Allah’ın azabından korkup korunmaktır)			إِتَّقَى يَتَّقِي إِتِّقاَءٌ
		doğru	سَدِيدٌ

3- فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَأَشْهِدُوا ذَوَيْ عَدْلٍ مِنْكُمْ وَأَقِيمُوا الشَّهَادَةَ لِلَّهِ ذَلِكُمْ يُوعَظُ بِهِ مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا .

(65/TALAK, 2). (İddet) müddetlerini doldurduklarında (müddetlerine ulaştıklarında) onları ya meşru ölçüler içerisinde (iyilikle nikâhınız altında) tutun veya onlardan meşru ölçülere göre ayrılın. İçinizden adalet sahibi iki kişiyi de şahit tutun. Şahitliği Allah için yapın. İşte bu, Allah'a ve ahiret gününe inananlara verilen öğüttür (İşte böylece, bununla Allah'a ve ahiret gününe inananlara öğüt veriliyor). Kim Allah'tan korkarsa, Allah ona bir çıkış yolu ihsan eder.

ma’ruf, meşru, iyilik, güzellik	مَعْرُوفٌ		tutmak			أَمْسَكَ يُمْسِكُ إِمْساَكاً
çıkış yeri, çıkış yolu	مَخْرَجٌ			şahit tutmak		أَشْهَدَ يُشْهِدُ إِشْهاَداً
güzelce yapmak	أَقاَمَ يُقِيمُ إِقاَمَةً				ayrılmak	فَارَقَ يُفاَرِقُ مُفاَرَقَةً
		öğüt vermek				وَعَظَ يَعِظُ وَعْظاً

4- وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لاَ يَحْتَسِبُ وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا .

(65/TALAK, 3).Ve ona ummadığı yerden rızık verir. Kim Allah'a güvenirse O, ona yeter. Şüphesiz Allah, emrini yerine getirendir. Allah her şey için bir ölçü koymuştur.

dayandı, güvendi		تَوَكَّلَ يَتَوَكَّلُ تَوَكُّلاً		...dığı yerden		مِنْ حَيْثُ
ayarlamak, ölçmek	قَدَرَ يَقْدِرُ قَدْراً		ummak		اِحْتَسَبَ يَحْتَسِبُاِحْتِساَباً

5- يِا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إنْ تَتَّقُوا اللّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَاناً وَيُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ .

(8/ENFÂL, 29). Ey iman edenler! Eğer Allah'tan korkarsanız O, size iyi ile kötüyü ayırdedecek bir anlayış verir, suçlarınızı örter ve sizi bağışlar. Çünkü Allah büyük lütuf sahibidir.

nusret ve hüccet, iyi ile kötüyü ayırdedecek bir anlayış					فُرْقَانٌ
büyük, yüce	اَلْعَظِيمُ	hayır, lutuf	اَلْفَضْلُ	(günahları) silmek	كَفَّرَ يُكَفِّرُ تَكْفِيراً

6- قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ .

(3/ÂL-İ İMRÂN, 31). (Resûlüm! ) De ki: Eğer Allah'ı seviyorsanız bana uyunuz ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah son derece bağışlayıcı ve esirgeyicidir.

günah

ذَنْبٌ ج ذُنُوبٌ

uymak

إِتَّبَعَ يَتَّبِعُ إِتِّباَعاً

7- يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَلاَ يَخَافُونَ لَوْمَةَ لآئِمٍ ذَلِكَ فَضْلُ اللّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ .

(5/MAİDE, 54). Ey iman edenler! Sizden kim dininden dönerse (bilsin ki) Allah, sevdiği ve kendisini seven müminlere karşı alçak gönüllü (şefkatli), kâfirlere karşı onurlu ve zorlu bir toplum getirecektir. (Bunlar) Allah yolunda cihad ederler ve hiçbir kınayanın kınamasından korkmazlar (hiçbir kimsenin kınamasına aldırmazlar). Bu, Allah'ın, dilediğine verdiği lütfudur. Allah'ın lütfu ve ilmi geniştir.

alçak gönüllü	أَذِلَّةٌ	eski haline dönmek, vazgeçmek					اِرْتَدَّ يَرْتَدُّ اِرْتِداَداً
dilemek	شاَءَ يَشاَءُ شَيْئاً مَشِيئَةً		güçlü, onurlu,  üstün galib olanlar (sıfat)					أَعِزَّةٌ
getirmek	أَتَى يَأْتِي بِ		cihad etmek			جاَهَدَ يُجاَهِدُ مُجاَهَدَةً جِهاَداً
kınamak	لاَمَ يَلُومُ لَوْماً لَوْمَةً			korkmak		خاَفَ يَخاَفُ خَوْفاً خِيفَةً
vermek	آتَى يُؤْتِي إِيتاَءً				kınayan		لاَئِمٌ

8- يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْءٌ عَظِيمٌ .

(22/HACC, 1). Ey insanlar! Rabbinizden korkun! Çünkü kıyâmet vaktinin depremi müthiş bir şeydir!

9- يَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَتَضَعُ كُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَتَرَى النَّاسَ سُكَارَى وَمَا هُمْ بِسُكَارَى وَلَكِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِيدٌ .

(22/HACC, 2). Onu gördüğünüz gün, her emzikli kadın emzirdiği çocuğu unutur, her gebe kadın çocuğunu düşürür. İnsanları da sarhoş bir halde görürsün. Oysa onlar sarhoş değillerdir; fakat Allah'ın azabı çok dehşetlidir!

	meşguliyetten dolayı unutmak, meşgul edilip (işinden) alıkonmak						ذَهَلَ يَذْهَلُ ذَهْلاً
gebe kalmak		حَمَلَ يَحْمِلُ حَمْلاً	rahimdeki bebek		اَلْحَمْلُ	emzirmek	أَرْضَعَ يُرْضِعُ إِرْضاَعاً
sarhoş		سَكْراَنٌ ج سُكاَرَى		koymak, düşürmek			وَضَعَ يَضَعُ وَضْعاً

10- فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلاَةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ .

(62/CUMA, 10). Namaz kılınınca artık yeryüzüne dağılın ve Allah'ın lütfundan isteyin. Allah'ı çok zikredin; umulur ki kurtuluşa erersiniz.

yayılmak	اِنْتَشَرَ يَنْتَشِرُ اِنْتِشاَراً	yerine getirmek, eda etmek		قَضَى يَقْضِي
aramak, istemek	إِبْتَغَى يَبْتَغِي إِبْتِغاَءاً		felaha, kurtuluşa  ermek	أَفْلَحَ يُفْلِحُ إِفْلاَحاً

11- لَيْسَ عَلَيْكَ هُدَاهُمْ وَلَكِنَّ اللّهَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَلِأَنْفُسِكُمْ وَمَا تُنْفِقُونَ إِلاَّ ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللّهِ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لاَ تُظْلَمُونَ .

(2/BAKARA, 272). (Ya Muhammed!) Onları doğru yola iletmek (onların hidâyete erdirilmeleri) sana ait değildir. Lâkin Allah dilediğini doğru yola iletir. Hayır olarak harcadıklarınız kendi iyiliğiniz içindir. Yapacağınız hayırları ancak Allah'ın rızasını kazanmak için (yapmalısınız). Hayır olarak verdiğiniz ne varsa; karşılığı size tam olarak verilir ve asla haksızlığa uğratılmazsınız.

yüz, (mecazen;) zât

وَجْهٌ ج وُجُوهٌ

tamamen eda etmek, iyice halletmek

وَفَّى يُوَفِّي تَوْفِيَةً

12- ذَلِكَ وَمَنْ يُعَظِّمْ حُرُمَاتِ اللَّهِ فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَأُحِلَّتْ لَكُمُ الْأَنْعَامُ إِلاَّ مَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ .

(22/HACC, 30). Durum böyle. Her kim, Allah'ın emir ve yasaklarına saygı gösterirse, bu, Rabbinin katında kendisi için daha hayırlıdır. (Haram olduğu) size okunanların dışında kalan hayvanlar size helâl kılındı. O halde, pislikten, putlardan sakının; yalan sözden sakının.

saygı göstermek, hürmet etmek			عَظَّمَ يُعَظِّمُ تَعْظِيماً			helâl kılındı			أُحِلَّ (أَحَلَّ يُحِلُّ)
saygı gösterilmesi gereken, riayet edilmemesi haram olan hususlar									اَلْحُرْمَةُ ج اَلْحُرُمَاتُ
uzak durmak, sakınmak	اِجْتَنَبَ يَجْتَنِبُ اِجْتِناَباً				büyük baş hayvan				اَلنَّعَمُ ج اَلْأَنْعَامُ
batıl, boş, hakikatsız, asılsız		الزُّورُ		pislik/azab, ceza			اَلرِّجْسُ	put		اَلْوَثَنُ ج أَوْثاَنٌ

13- يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ...

(49/HUCURÂT, 12). Ey iman edenler! Zannın çoğundan kaçının. Çünkü zannın bir kısmı günahtır. ...

günah

إِثْمٌ

zan

اَلظَّنُّ

14- وَإِنْ كُنْتُمْ عَلَى سَفَرٍ وَلَمْ تَجِدُوا كَاتِبًا فَرِهَانٌ مَقْبُوضَةٌ فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُم بَعْضًا فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمَانَتَهُ وَلْيَتَّقِ اللّهَ رَبَّهُ وَلاَ تَكْتُمُوا الشَّهَادَةَ وَمَنْ يَكْتُمْهَا فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ .

(2/BAKARA, 283). Yolculukta olur da, yazacak kimse bulamazsanız (borca karşılık) alınmış bir rehin (de yeterlidir). Birbirinize bir emanet bırakırsanız, emanet bırakılan kimse emaneti (sahibine) versin ve (bu hususta) Rabbi olan Allah'tan korksun. Şahitliği bildiklerinizi gizlemeyin. Kim onu gizlerse, bilsin ki onun kalbi günahkârdır. Allah yapmakta olduklarınızı bilir.

tutmak, alıkoymak, kabzetmek			قَبَضَ يَقْبِضُ قَبْضاً		rehin, rehin alınan		اَلرَّهْنُ ج اَلرِّهاَنُ
(ism-i mef’ûl)(borçludan) alınmış, kabzedilmiş (rehinler)							مَقْبُوضَةٌ
eda etmek, ödemek, teslim etmek			اَدَّى يُؤَدِّي تَأْدِيَةً			emanet	أَمَانَةٌ ج أَماَناَتٌ
		güvenmek, itimad etmek, emanet etmek					اِئْتَمَنَ يَأْتَمِنُ
emanet bırakılan kimse (ism-i mevsûl fâil durumunda)							الَّذِي اؤْتُمِنَ
günahkar	آثِمٌ ج آثِموُنَ			gizlemek, saklamak			كَتَمَ يَكْتُمُ

15- يُطَافُ عَلَيْهِمْ بِصِحَافٍ مِنْ ذَهَبٍ وَأَكْوَابٍ وَفِيهَا مَا تَشْتَهِيهِ الْأَنفُسُ وَتَلَذُّ الْأَعْيُنُ وَأَنْتُمْ فِيهَا خَالِدُونَ .

(43/ZUHRUF, 71). Onlara altından tepsiler ve kadehler dolaştırılır. Orada canlarının istediği, gözlerinin hoşlandığı her şey vardır. Ve siz, orada ebedî kalacaksınız.

altın	ذَهَبٌ		tepsi	صَحْفَةٌ ج صِحاَفٌ		dolaştı	طاَفَ يَطُوفُ
lezzet almak		لَذَّ يَلَذُّ لَذاَذاً			bardak, kulpsuz kadeh		كُوبٌ أَكْوَابٌ
(canı) çekmek, çok arzu etmek, iştihası olmak							اِشْتَهَى يَشْتَهِي إِشْتِهاَءً

16- وَتِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتِي أُورِثْتُمُوهَا بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ¯ لَكُمْ فِيهَا فَاكِهَةٌ كَثِيرَةٌ مِنْهَا تَأْكُلُونَ .

(43/ZUHRUF, 72, 73). "İşte yaptıklarınıza karşılık (yapmakta olduğunuz şeyler sebebiyle) size miras verilen cennet budur. Orada sizin için bol bol meyveler vardır, onlardan yersiniz" (denilir).

size miras verildi

أُورِثْتُمُوا

miras bırakmak, varis yapmak

أَوْرَثَ  يُورِثُ

17- وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلاَةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا لاَ نَسْأَلُكَ رِزْقًا نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى .

(20/TÂHÂ, 132). Ailene namazı emret; kendin de ona sabırla devam et. Senden rızık istemiyoruz; (aksine) biz seni rızıklandırıyoruz. Güzel sonuç, takvâ iledir.

çok sabırlı olmak, ziyade tahammül etmek	إصْطَبَرَ يَصْطَبِرُ
(إصْطَبَرَ) fiili yukarıda anlatıldığı gibi (صَبَرَ) fiilinin ilk harfinin (ص) olması sebebiyle (إِفْتِعاَل) bâbına çevrilince bâbın (ت) harfi (ط) harfine dönüşmüştür.